HAMAM, HAMAMLAR. Hamamlar özel bir düzenekle ısıtılan, para karşılığında isteyenin girip sıcak suyla yıkanabildiği taş yapılardır. Akdeniz ülkelerinde kamuya hizmet eden bu yapılar çok eskiden beri vardı. Romalılar zamanında hamamlar yalnız temizlenmek için değil, eğlenip sefa sürmek için de gidilen yerlerdi. Bunlarda buhar banyosu, soğuk ve sıcak su havuzlan da bulunurdu. Vezüv yanardağının pat-lamasıyla lavlar altında kalarak yok olan Pompei şehrinde sonradan yapılan kazılar Eski Roma hamamlarını bütün ayrıntılarıyla ortaya çıkarmıştır.
Türk hamamları
Türkler Anadolu’yu ve İstanbul’u ele geçirdikten sonra Roma hamamını basitleştirdiler ve yalnız yıkanmak amacıyla kullandılar. Bursa’nın, doğal sıcak su kaynaklarından yararlanan kaplıcaları ve İstanbul’un hamamları öteden beri dünyaca ünlüdür. Eski İstanbul hamamlarının hamam âlemleri de ünlüydü. Özellikle kadın hamamları tefli – dümbelekti, çengili eğlenceleriyle ve kadınlarının güzelliklerini, asım-takımlarını herkese göstermeleriyle dillere destandı.
yapı
Türk hamamı başlıca üç kısımdan meydana gelir: soyunma yeri, yıkanma yeri ve külhan. Soyunma yeri, geniş bir sofa biçimindedir. Çevresinde sekiler vardır. Müşteri burada soyunup peştamal Yıkanma yeri, büyük bir kubbe ile örtülü olan değirmi kısımdır. Ortasında yuvarlak ya da oval biçimde bir «göbektaşı», kenarlarında çepeçevre kurnalar vardır. Her kurnanın başında bir ya da iki kişi yıkanabilir. Ayrıca herkesin gözünden ırak yıkanmak isteyenler için «halvet» denen kapalı, yalnız yıkanma yerleri vardır. Külhan, hamamı ve suyu ısıtan kısımdır. Burada büyük bir ocakta ateş yanar, hem üstündeki kazanı, hem de hamamın tabanını ve duvarlarını ısıtır. Cehennemlik ve tüteklik adı verilen tünel ve bacalar hamamın altından ve yanlarından geçerek üstünde dışarıya açılır. Bunların içinden geçen sıcak hava, hamamın her tarafını ısıtır.
kullanış
Çarşı hamamları haftanın belli günlerinde kadınlara, başka bütün günler erkeklere açık olur. Çifte hamam denen tiplerde iki hamam bitişiktir, biri kadınlara, öteki erkeklere hizmet Hamam geniş ve sıcak bir yer olduğu için insan burada rahatça yıkanıp temizlenebilir: ancak içeride fazla kalmak, uzun süre sıcakta kalıp birdenbire soğuğa çıkmak, özellikle sağlığı tam yerinde olmayanlar için sakıncalıdır. Hamamdan çıkarken havlulara sarınıp, soyunma yeri ile yıkanma yeri arasındaki soğukluk’ta bir süre dinlenip kurulanmak gereklidir. «Çarşı hamamı» denilmesinin nedeni, eskiden özellikle konak tipi büyük evlerde de, bir külhanla ısınan hamamlar bulunmasıdır. Bunlar genellikle genişçe bir oda boyutunda olur ve kalabalık ev halkından başka, kimi zaman komşular da bu ev hamamlarında yıkanırdı. Hamamların yerini özel banyolar alırken, eski evlerle birlikte «ev hamamı» da tarihe kanştı.
